X (Elementlar fizik kattaliklari) Yarim metallar As

Presentation on theme: "X (Elementlar fizik kattaliklari) Yarim metallar As"— Presentation transcript:

1 X (Elementlar fizik kattaliklari) Yarim metallar As
D.I. Mendeleev kimyoviy elementlar davriy sistemasi Yarim metallar (Elementlar fizik kattaliklari) B H Muallifdan (H) He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Ts Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt 110 111 112 113 Metallar va metalmaslar chegarasi Namuna Ce Pa Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Mo Th Pr U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr s -elementlar p-elementlar d -elementlar f -elementlar H Cl Ti Ho O’zbekiston Respublikasi OO’MTV Sirdaryo viloyati KHTB Boyovut SK O’q. G’.Umonqulov. Tel

2 1776 yilda Kavendish tomonidan kashf qilingan
1776 yilda Kavendish tomonidan kashf qilingan. Borliqda eng ko’p tarqalgan element. Ucta izotopi bor. Boshqa barcha elementlar vodorod elementi yadrosi birikishidan hosil bo’lgan deb qarash kerak. Vodorod nomini Lauazi tomonidan –hidroginium , yani “suv hosil qiluvchi” deb atalgan

3 Geliy nomi -“Helios”, “Quyosh” suzidan olingan bo’lib birinchi marta Quyosh spektridan Janssen tomonidan kashf qilingan yilda Ramzay Uran minerali emirilishi natijasida hosil bo’lishini kashf etdi yilda Rezerford alfa zarrachalari heliy elementinig yadrosi ekanligini aniqladi.

4 Litiy – “Lithos” yani, tosh degan suzdan olingan
Litiy – “Lithos” yani, tosh degan suzdan olingan. камень) 1817 yilda Arfredson tomonidan kashf qilingan metall bo’lib suvdan ikki bobrobar yengil metall.

5 Berilly “Glykys”, shirin degan ma’no beradi
Berilly “Glykys”, shirin degan ma’no beradi.1798 yilda zumrad tarkibida Vaukulin tomonidan kasf qilingan yilda Vyoler va Bussi toza berilliy metali ajratib olingan.

6   Bor –bura menerali tarkibida mavjud bo’lib 1000 yillar davomida ishlatilib kelingan yildagina Х. Дэйви и Gey – Luyussak tomonidan toza bor ajratib olingan.

7 Uglerod –lotincha “carbo” ko’mir degan ma’noni beradi
Uglerod –lotincha “carbo” ko’mir degan ma’noni beradi. Uglerod qadimdan ma’lum bo’lib, organik va noorganik birikmalar tarkibida uchraydi. Grafit va olmos ko’rinishdagi allotropik shakllarga ega.

8 Azot – Nitrogiunim nitro sodasi nomidan olinfan
Azot – Nitrogiunim nitro sodasi nomidan olinfan yilda Daniel Ruterford tamonidan havodan ajratib olingan Azot, yani, “hayotga qarshi” deb nomlangan. Sheyeli va Kavendish azotni o’rganib “kislorodsiz habo” deb nomlagan.

9 Kislorod – lotincha Oxyginium ,”Oxys”, kislota hosil qiluvch ma’nosiga ega. Pristli va Sheyeli lar kislorod kashfiyotchlari hisoblanadilar.

10 Ftor grekcha “fluere” so’sidan olingan bo’lib, “oqish” ma’nosini beradi. Ya’ni, qadimda ftorni kislotasi shishani eritib oqizgan. Faqat 1866 yilda Moissan tamonidan toza ftor ajratib olinadi.

11 Neon –”neos” “yangi” suzi ma’nosini beradi
Neon –”neos” “yangi” suzi ma’nosini beradi. Birinch marta Ramzay va Travers tamonidan 1898 yilda havo tarkibidan ajratib olingan

12 Natriy –lotincha natrium, ivrit tilida “Neter” biqirlash co’zidan kelib chiqqan yilda Deyvi kaustik sodani elektroliz qilib toza natriy metalini olgan.

13 Magniy, lotincha nomi magnium magneziya deb ataluvchi joy nomiga qo’yilgan. Magniy element sifatida 1755 yilda Deyvi element sifatida tan olindi yilda Bussi, nisbatan toza magniy ajratib olingan.

14 Aluminiy, lotincha nomi aluminum lotincha “alumen” achchiq tosh so’zidan olingan –1827 yillarda Erstedi co’ng Vyoler gildan ajratib olganlar.

15 Kremhiy nomi lotincha silitsiy “silicos” kvars, “chaqmoq tosh” ma’nosini bildiradi yilda Gey –Lyussak va Tenard nisbatan tozaroq kremniyni ajratib oldilar.

16 Fosfor lotincha Phosphorium “phosphorus” nur tashuvchi ma’nosini bildiradi yilda Marka birinchi marta siydik tarkibidan oq fosfor ajratib oldi. Fosforning 11 ta allatropik shakli mavjud bo’lib undan ych xili oq, qizil va qora fosfor ko’proq ishlatiladi.

17 Oltingugurt, lotincha nomi sulfur –”och –sariq” so’zi ma’nosini beradi
Oltingugurt, lotincha nomi sulfur –”och –sariq” so’zi ma’nosini beradi. Qadimdan ma’lum.

18 Xlor, lotincha nomi chlorum –yashil –sariq co’zi ma’nosini beradi
Xlor, lotincha nomi chlorum –yashil –sariq co’zi ma’nosini beradi.1774 yili Seyeli kasf qigan, lekin kislorod deb o’ylagan yilda Deyvining taklifiga ko’ra element hisoblangan.

19 Argon grekcha “argos” “yalqov” “faolsiz” so’z nomi bilan nomlangan
Argon grekcha “argos” “yalqov” “faolsiz” so’z nomi bilan nomlangan. Havo tarkibida argon borligini 1785 yilda kavendish tamonidan taxmin qilingan.1785 yilda Reyleyom pamzay tomonidan hovodan ajratib olingan.

20 Kaliy –lotincha nomi Kalium, arabcha “gali”, ya’ni, kul so’zidankelib chiqqan yilda Deyvi KOH ishqorini elektroliz qilib olgan.

21 Kalsiy lotincha “calx” oxak so’zi bilan nomlangan
Kalsiy lotincha “calx” oxak so’zi bilan nomlangan yilda Berseluis va Pontin была обнаружена до После изучения, что Berzelius и Pontin tayyorlagan eritma Deyvi tomonidan elektroliz qilinib Ca metalining Hg bilan aralashmasi olingan.

22 Skandiy Skandinaviya nomi asosida atalgan element
Skandiy Skandinaviya nomi asosida atalgan element yilda Mendeleyev oldindan boshorat qilgan, taxminiy atom massasini aytgan yilda nilson tomonidan kashf qilingan.

23 Titan, lotincha –titanium qadimgi afsonalar bo’yicha er farzandlari “titanlar” nomidan kelib chiqqan yilda Gregor tomonidan kashf qilingan, 1795 yilda Klaprot tomonidan nomlangan, 1887 yilda Nilson va pettirson tomonidan titan aralashmas, 1910 yilda Hunter tomonidan 99.9% li toza metall olingan.

24 Vanadiy Skandinav xaqlari afsanoviy xudosi Vanadis nomiga qo’yilgan
Vanadiy Skandinav xaqlari afsanoviy xudosi Vanadis nomiga qo’yilgan. Dastlab del Rio tomonidan olingan, lekin xrom metali deb o’ylagan yilda Sefstrom, tomonidan qayta kashf qilingan va vanadiy deb nomlangan. Toza vanadiyni 1867 yilda Roskoe ajratib olgan.

25 Xrom –rangli mo’nosidagi so’zdan kelib chiqqan
Xrom –rangli mo’nosidagi so’zdan kelib chiqqan yilda Vaukulin tamonidan kashf qilingan.

26 Marganes, lotincha “madnes” so’zidan olingan bo’lib magnit ma’nosini beradi.
Sheyele va bergman tamonidah e’tirof qilingan, 1774 yilda Gani tomonidan toza marganes olingan.

27 Temir, lotincha nomi ferrum temir ma’nosini beradi va kishiliktarixida qadimdan ma’lum.

28 Kobalt, nemischa –”cobalos” so’zidan olingan bo’lib, “yovuz ruh” ma’nosini beradi.
1735 yilda Brant tomonidan kasf qilingan.

29 Nikel, nemischa “Qari Nik” “Qari Shayton” ma’nosini beradi.
1751 yilda Kronsted tamonidan kashf qilingan.

30 Mis lotincha cuprum –Kipr oroli nomiga atalgan
Mis lotincha cuprum –Kipr oroli nomiga atalgan. Kishilik tarixida 5000 yildan buyn ma’lum

31 Pux, Lotincha zinkum qadimdan ma’lum bo’lib so’zining kelib chiqish ma’nosi aniqlanmagan.

32 Galliy , lotincha gallia, fransuzcha “gallus” “xuroz” ma’nosini beradi
Galliy , lotincha gallia, fransuzcha “gallus” “xuroz” ma’nosini beradi. Dastlab mendeleyev tamonidan bashorat qilingan va ekoaluminiy deb nonlangan yilda Boisbaidan eritmasidan elektroliz yo’li bilan olingan.

33 Germaniy, lotincha germanium, Germaniya mamlakati nomiga qo’yilgan, Mendeleyev tamonidan ekosalitsiy nomi bilah bashorat qilingan yilda Venkler tamonidan kashf qilingan.

34 Mishyak, lotincha arsenium grekcha “arsenkon” arabcha “oltin rang” degan ma’nodan kelib chiqqan.

35 Selen –grekcha “Selena” Oy nomi berilgan, 1817 yilda Berselius tomonidan kashf qilingan.

36 Brom, grekcha “bromos” “qo’lansa” so’zi ma’nosini beradi
Brom, grekcha “bromos” “qo’lansa” so’zi ma’nosini beradi yilda Balard tamonidan kashf qilingan.

37 Kripton grekcha “kriptos” “yashirin” ma’nosini beradi
Kripton grekcha “kriptos” “yashirin” ma’nosini beradi.1898 yilda Ramzay va Travers suyuq havo tarkibidan topilgan.

38 Rubidiy, laotincha “rubidis” “to’q qizil” ma’nosini anglatadi
Rubidiy, laotincha “rubidis” “to’q qizil” ma’nosini anglatadi yilda Bunsen va Kirchov spektroskopiya yo’li bilan kashf qilingan.

39 Stronsiy, Shotlandiyaninig Strontian shahri nomiga qo’yilgan
Stronsiy, Shotlandiyaninig Strontian shahri nomiga qo’yilgan yilda Davey tomonidan elektroliz uo’li bilan olingan.

40 Yttiriy Svetsiya mamlakatidagi Ytterby qishlog’I nomiga qo’yilgan, 1794 yilda Gadolin tamonidan kashf qilingan. Bu qishloqning nomidan yana uch elementning nomi kelib chiqqan.

41 Sirkoniy, forscha “zargun” ya’ni oltinsimon so’zidan kelib chiqqan
Sirkoniy, forscha “zargun” ya’ni oltinsimon so’zidan kelib chiqqan yilda Berseluis tamonidan birikmalaridan natriy bilan qaytarib olgan.

42 Niobiy, mifologik Ttantal xudosining qizi Niobe homi bilan nomlangan 1801 yilda Hatchet tamonidan kashf qilingan yil ximiklar kongresi qarori bilan nomlangan. Lekin ko’p metalurglar kompaniyasi metalla nomini kolumbium deb nomlaydilar.

43 Molebden grekcha “molebdos” yani “yo’l boshchi” ma’nosin beradi
Molebden grekcha “molebdos” yani “yo’l boshchi” ma’nosin beradi. Birinchi 1778 Sheyeli metalning mavjudligini e’tirof etgan, 1782 Hjlim tomonigan toza bo’lmagan namunasi olingan.

44 Texnitsiy, grekcha “technitos” so’zi, ya’ni “sun’iy” ma’nosini beradi
Texnitsiy, grekcha “technitos” so’zi, ya’ni “sun’iy” ma’nosini beradi. Dastlab metallmasurium deb nomlangan yilda Italiyada perrier va Segre berkley elementini siklotronda deytriy bilan bombardimon qilb hosil qilingan. Shunday qilib texnitsiy yadro reaksiyalari yo’li bilan olingan birinchi sun’iy element bo’ldi.

45 Rutuniy, lotincha Ruteniya russiya mamlakati nomi bilan atalgan
Rutuniy, lotincha Ruteniya russiya mamlakati nomi bilan atalgan.1827 yilda Berselius va Osannn platina metali qushimchasini analiz qilib uchta yangi metall kasf qildi va birining nomini rutuniy deb nomladi.

46 Rodiy, grekcha “rhodon”so’zidan olingan bo’lib “osilgan” degan ma’no beradi –1804 yillarda Wollaston platina rudasidan qo’shimcha ravishda ajratib olgan.,

47 Palladiy—pallas samoviy jism nomiga quyilgan
Palladiy—pallas samoviy jism nomiga quyilgan. Pallas nomi esa, grek mifologiyasida donishmandlik xudosi nomi Wollaston tomonidan Palladium platina qatori elemenlari kabi oltin ba platina konlari rudalaridan topilgan.

48 Kumush ingliz –sakson tilida seolfur, lotincha argentum deb juda qadimdan nomlangan.

49 Kadmiy –grekcha “kadmiya” rux karbonati nomi “calamini”nomi bilan ataladi. Cadmiy metalini 1817 yilda Stromeyer rux kabonati rudasi qo’shimchalaridan ajratib olgan, birikmalari o’ta zaxarli modda.

50 Indiy –indigo buyog’I rangida spektr chizigiga ega bo’lganligi sababli Reich va Richter tomonidan kashf qilingan va nomlangan.

51 Qalay –lotincha stannum qalayning qadimgi nomi..

52 Surma –grekcha “antimonos” nomi bilan atalib, “antimetall” nomi bilan nomlanadi, surmaning sulfid tuzi pardozda ishlatilgani uchih ham arabcha uzakli surma nomi bilan nomlangan qadimiy element.

53 Tellur –lotincha “tellus” Yer nomiga quyilgan
Tellur –lotincha “tellus” Yer nomiga quyilgan yilda Myuller tomonidan aniqlangan,1782 yilda Klaprot tomonidan olingan va nomlangan element.

54 Yod –grekcha “iodos” binafsha rang so’zidan nomlangan
Yod –grekcha “iodos” binafsha rang so’zidan nomlangan yilda Kourtois tomonidan aniqlangan.

55 Ksenon –grekcha nomalum degan ma’noni beradi
Ksenon –grekcha nomalum degan ma’noni beradi yilda Ramzay va Travers tamonidan havo rektifikatsiyasi yo’li bilan topilgan.

56 Seziy –lotincha “casius” osmon, havorang degan ma’noni beradi
Seziy –lotincha “casius” osmon, havorang degan ma’noni beradi yilda Bunsen va Kirhhoff tamonidan spektroanaliz yo’li bilan topilgan.

57 Bariy –grekca “barys” ya’ni “og’ir” ma’noda nomlangan
Bariy –grekca “barys” ya’ni “og’ir” ma’noda nomlangan yilda Sheyele 1808 yilda Deyvi tamonlaridan bir biridan xabarsiz ravishda kashf qilingan..

58 Lantan – grekcha “lanthanein” “yashirin yotish” ma’nosida nomlangan
Lantan – grekcha “lanthanein” “yashirin yotish” ma’nosida nomlangan yilda Mosander seriy nitrat qushimchasini analiz qilib lantan metalini ajratib olgan.

59 Seriy –Seres astroidi nomi bilan atalgan element
Seriy –Seres astroidi nomi bilan atalgan element yilda Klaprot , 1803 yilda Berseluis va Hisinger tomohlaridan kashfqilgan yilda hillebrand va Nortnlar toza metall oldilar.

60 Prazeodim –grekcha “prasios” –”yashil”,”didymos” “egizak” ma’nosida nomlangan. 1841yilda Mosander, 1879 yilda Boisbaudran buelement birikmalarini kashf qildilar yilda, фон Velsbach spektroanaliz yo’libilan kashf qildi.

61 Neodim –grekcha “neos” –yangi, “didymos”- egizaklar ma’nosini beradi
Neodim –grekcha “neos” –yangi, “didymos”- egizaklar ma’nosini beradi yilda mosander element \ning oksidi ajratib olingan yildagina toza metall ajratib olingan.

62 Prometiy –grek mifologiyasi odamlarga olov o’g’irlab bergan qahramon Prometiy nomiga qo’yilgan.
1902 yilda Banner bu element ning mavjudligini va davriy jadvaldagi o’rnini aytdi yildfa Moseley tamonidan tasdiqlandi.1941 yila Ogayo universiteti ilmiy xodimlari neodim prazodim neytron va deytron, alfa zarrachalar bilan bombardimon qilib 62 elementni hosil qildilar

63 Samariy – rossiya polkovnigi Samarskiy nomiga qo’yilga element
Samariy – rossiya polkovnigi Samarskiy nomiga qo’yilga element yilda Boisbadran samarskiti minerali tarkibidan topgan.

64 Yevropiy –Evropa qit’asi nomiga qo’yilgan
Yevropiy –Evropa qit’asi nomiga qo’yilgan yilda samariy va gadoloniy aralashmasini fraksiyalab yangi element spektrini kuzatgan. Evropiy elementining kashf qilgan olim Demarkay hisoblanadi. Chunki 1901 yilda toza metalni oldi.

65 Godoloniy –fin olimi Gadolin nomiga atalgan gadolinit mineralidan ajratib olingan.1880 yilda Marignak va Boisbaudranlar tamonidan bip –bidan xabarsiz xolda oksididan ajratib olingan.

66 Terbiy –Svedsidagi qisloq karyeridagi rudadan topilganligi terbium deb nomlangan.1843 yilda mosander tamonidan aniqlangan.

67 Disproziy –grekcha “dysprositos” so’zidan olingan bo’lib, “etish qiyin” degan ma’noni beradi Boisbaudron tamonidan aniqlangan, lekin, ajratib olinmagan. eИстория 1950 yilda Spedding metallni metallografik usulda olgan.

68 Golmiy –lotincha Stokgolm shahri nomiga qo’yilgan
Golmiy –lotincha Stokgolm shahri nomiga qo’yilgan yilda Svetsariyalik olimlar Delafontain va Soret lar mavjudligini aytganlar yilda Homberg metall oksididan ajratib olgan.

69 Erbiy – Svetsiyadagi Yttetby qislog’I nomiga qo’yilgan
Erbiy – Svetsiyadagi Yttetby qislog’I nomiga qo’yilgan yilda Urbain и Джеймsу bir –biridan bexabar erbiy oksidini ajratib oldilar yilda Klemm и Bommer, toza metalni oldilar.

70 Tuliy –Svedcha Skandinaviyaning qadimgi nomi
Tuliy –Svedcha Skandinaviyaning qadimgi nomi yilda Sleve tamonidan e’tirof qilingan

71 Itterbiy –Svetsiyadagi Ytterby qishlog’I nomiga qo’yilgan to’rtinchi element yilda Marignak mavjudligini e/tirof qilgan, 1907 yilda Urbanelmentni olgan va neoytterbia deb nomlagan.

72 Lyutetsiy –Parij shahrinig qadimiy nomi bilan nomlangan
Lyutetsiy –Parij shahrinig qadimiy nomi bilan nomlangan yilda Urban lyutetsiy to’g’risida daslabki ma’lumot berdi. Marignak element xossalarini o’rgandi elementning nomi 1949 yilda qo’yildi.

73 Gafniy –Kopengagen shahrining lotincha nomi Hafinia so’zidan olingan
Gafniy –Kopengagen shahrining lotincha nomi Hafinia so’zidan olingan.Koster va Hevasiy tomonidan 1932 yilda kash qilingan.

74 Tantal – grek mifologiyasi qahromoni nomiga qo’yilgan
Tantal – grek mifologiyasi qahromoni nomiga qo’yilgan.1802 yilda ekaberg tomonidan e’tirof rtilgan yilda Rove, 1866 yilda Maregak tantal va niobiy hosil qilgan kislotalarni farqlagan. Dastlabki toza metallni 1903 yilda Bolton olgan.

75 Volfram –shvedcha og’ir tosh ma’nosini beradi 1779 yilda Piter Boylf volframit tarkibida yangi element mavjud bo’lishini taxmin qilgan yilda Sheyeli volframit, hozirgi kunda sheyelit volfram kislotasini olganlar yilda elementni ajratib olganlar.,

76 Reniy –Reyn daryosi nomiga qo’yilgan
Reniy –Reyn daryosi nomiga qo’yilgan yilda Noddask Taske ptaninali ruda tarkibidan topganlar

77 Osmiy –grekcha “osme” hid manosini beradi
Osmiy –grekcha “osme” hid manosini beradi yilda Tennant platina rudalaridan ajratib olgan eng og’ir metall.

78 Iridiy –lotincha “ayric” kamalak ma’nosini beradi
Iridiy –lotincha “ayric” kamalak ma’nosini beradi. Chunki bu element ruzlari rangbarang korinishga ega yilda Tenant tomonidan platina rudasi qoldig’idan ajratib olingan.

79 Platina – kumushning ispancha nomidan kelib chiqqan
Platina – kumushning ispancha nomidan kelib chiqqan. Qadimdan ma’lum, nodir element

80 Oltin – lotincha aurum so’zidan olingan qadimdan ma’lum metall

81 Simob –lotincha “hidrargerum” , ya’ni “suyuq kumussh ma’nosini beradi
Simob –lotincha “hidrargerum” , ya’ni “suyuq kumussh ma’nosini beradi. Qadimdan ma’lum element.

82 Talliy –grekcha kamon o’qi yoki, xivich ma’nosini beradi
Talliy –grekcha kamon o’qi yoki, xivich ma’nosini beradi. Talliy 1861 yilda Krooke spektro analiz yo’li bilan topilgan yilda Krooke va Lame tamonidan toza holda ajratib olingan.

83 Qo’rgoshin –plumbim anglo –sakson tilida “ilg’or” “yo’l boshchi” ma’nosini beradigan juda qadimdan ma’lum element.

84 Vismut –grekcha “Bisimutum” oq massa ma’nosini beradi
Vismut –grekcha “Bisimutum” oq massa ma’nosini beradi Геоффрой , va Yunger metalni olganlar lekin bu metallni dastlab qalay deb o’ylaganlar.

85 Poloniy – Mariya Kyure batani polsha mamlakati lotincha nomi asosida yaratilgan. Element birinchi marta olima mariya Kyure tamonidan 1898 yilda radiaktiv moddalarni o’rganish jarayonida kashf qilingan

86 Astat grekcha “astotos” co’zidan olingan bo’lib, beqaror degan ma’noni beradi yilda Korson, Makkenze, Segre, kaliforniya universitetida bismut yadrosini alfa zarracha bilan bombardimon qilib cun’iy ravishda olganlar.

87 Radon –1900 yilda Dorn tamonidan kasf qilingan
Radon –1900 yilda Dorn tamonidan kasf qilingan. Radiaktiv nur chiqarish uchun radon deb nomlangan yilda Ramzay va Gray moddani ajratib oldilar va eng og’ir gaz ekanligini aniqladilar.

88 Fransiy – fransiya mamlakati nomiga qo’ylgan
Fransiy – fransiya mamlakati nomiga qo’ylgan yilda Marrgarit Periy tamonidan aktiniy elementini alfa parchalanishi natijasida kashf qilingan eng og;ir ishqoriy metall.

89 Radiy –padius, nur degan so’z ma’nosiga qo’yilgan
Radiy –padius, nur degan so’z ma’nosiga qo’yilgan yilda mariya Kyuri tamonidan uranit mineralidan ajratib olingan.История

90 Aktiniy –grekcha “aktinos” nur ma’nosini beradi
Aktiniy –grekcha “aktinos” nur ma’nosini beradi yilda Andre Dberne 1902 yilda bir –biridan habarsiz holda Giesel tmonidan aniqlangan.

91 Toriy –skandinaviya mifologiyasi urush xudosi nomiga qo’yilgan
Toriy –skandinaviya mifologiyasi urush xudosi nomiga qo’yilgan yilda Berseluis tomonidan kasf qilingan.

92 Protaktiniy –grekcha “protos” , dastlabki degan ma’noni beruvchi so’zdan olingan. Fajans va Gohring yilda Uran elementi emirilishi mahsulotlari tarkibidan topgan.

93 Uran –shu nomli planeta nomiga qoy’lgan
Uran –shu nomli planeta nomiga qoy’lgan yilda Klaprot element mavjudligini eterof qilgan. 1841Peligot tamonidan dastlabki uran olingan.

94 Neptun –palaneta nomi bilan atalgan
Neptun –palaneta nomi bilan atalgan yilda Makmillan va Abelson Kaliforniyada uran elementini siklotronda neytron bilan bombardimon qilish natijasida hosil sun’y hosil qilingan.

95 Plutoniy –planeta nomiga qo’yilgan element
Plutoniy –planeta nomiga qo’yilgan element yilda Seborg, Makmillan, Kennedi, va Uollar tamonidan siklotronda uran elementini deytiy bilan bombardimon qilib olingan.

96 Ameritsiy –amerika mamlakati nomiga qo’yilgan bo’lib,1944 yilda Seborg, Jeyms, Morgan Chiorsolar tamonidan Chikago universiteti laboratoriyasida plutoniy izotoplarini neytron bilan bombardimon qilib hosil qilingan.

97 Kyuriy – Peer va Mariya Kyurelar nomiga qo’yilgan element
Kyuriy – Peer va Mariya Kyurelar nomiga qo’yilgan element yili Siborg rahbarligidagi amerkalik olimlar berkliy elementini alfa zarrachasi bilan tuqnashtirib hosil qilingan.

98 Berkliy –olim Kaliforniya universiteti nomi Berkliy nomiga 1949 yilda Tomson Chiorso,Siborg Amiritsiy 241 izotopini alfa zarrachasi bilan to’qnashtrib olingan.

99 Kaliforniya kaliforniya shtati va uneversiteti nomiga qo’yilgan
Kaliforniya kaliforniya shtati va uneversiteti nomiga qo’yilgan yilda Tomson Chiorso, Siborglar tomonidankyuri izatopi bilan alfa zarracha tuqnashtrilib sentez qilingan.

100 Eynshteyniy – Albert Eynshteyn nomiga qo’yilgan, 1952 yilda Chiorso va uning shogirdlari Tinch okeanidagi termayadro portlashidan hosil bo’lishi kozatilgan.

101 Fermiy –Erniko Fermiy nomiga qo’yilgan element
Fermiy –Erniko Fermiy nomiga qo’yilgan element yilda Tinch okeanidagi termayedro portlash natijasida hosil bo’lganligi qayd qilingan.

102 Mendeleviy –D. Mendeleyev nomiga qo’yilgan element
Mendeleviy –D.Mendeleyev nomiga qo’yilgan element yilda Chiorso, Xarvi, Choppin, Siborglar tamonidan mg sun’iy hosil qilingan amiritsiy elementini alga zarrachasi bilan tuqnashtirilib hosil qilingan.

103 Nobeliy Alfred nobel nomiga quyilgan va 1958 yilga Berkliy universitetida Chiorso, Sikiland, Vatson Siborglar tamonidan yangi metodda, ya’ni akselatorda kyuriy izotoplari aralashmasini uglerod atomi yadrosi bilan bombrdimon qilib sintez qilingan.

104 Lourensiy –Ernest Lorens nomi bilan atalgan element
Lourensiy –Ernest Lorens nomi bilan atalgan element yilda Chiorso Sikkealand, Latemerlar tamonidan kaliforniy elementi izotoplarini yadro to’qnashuvlaridan hosil qilingan.

105 Rezerfordiy –olim nomiga qo’yilgan
Rezerfordiy –olim nomiga qo’yilgan yilda Dubna shaharchasida sobiq ittigoq olimlari plutoniy elementi neon ionlari bilan toqnashtilib sintez qilganlar.

106 Dubniy –sobiq Ittifoq atom yadro –fizika markazi noniga atalgan element. Flerov va boshqalar tamonidan 243Am izotopini 22Ne izotopi yadrosi bilan bombardimon qilib olingan.

107 Amerkalik olim Glenn Seaborg nomiga qo’yilgan element
Amerkalik olim Glenn Seaborg nomiga qo’yilgan element yilda Dubna yadro tekshirish institutida sintez qilingan.

108 Boriy –sobiq Ittifoq Dubna yadro tekshirish markazi olimlari sintez qilgan element. Olim Nils Bor nomiga qo’yilgan.

109 Hassiy –lotincha “hess” nemislar davlatining qadimgi nomidan kelib chiqqan yilda Peter Armbruster, Gotfred Munzenber Darmstatlar tamonidan Germaniyada sintez qilingan.

110 Meytneriy –fizik matematik olim nomiga qo’yilgan, 1982 yil Germaniya ogir ionlar ilmiy tekshirish instituti labaratoriyasida bismut 209 izatopini 58Fe izotopi bilan to’qnashtirilib olingan.

111 Yarim metallar xossalari jihatidan metallar va metallnaslar xususiyatini namoyon qiladilar.
B Si Ge As Sb Te

112 He H s – elementlar atomlari elektronlari l=0, yoki s –energetik pog’onachadan to’lib boruvchi elementlar. Li Be Na Mg K Ca Rb Sr Ce Ba Fr Ra

113 p –elementlar atomlari elektronlari l=1, p energetik qavatdan to’lib boradigan elementlar.
C N O F Ne Al Si P S Cl Ar Ga Ge Se As Br Kr In Sn Sb Te I Xe Tl Pb Bi Po At Rn

114 D –elementlar atomlar elektonlari l=2, d –energetik pog’anachadan to’lib boruvchi elementlar
Mt Hs Bh Sg Db Rf Ac Hg Au Pt Ir Os Re W Ta Hf La Cd Ag Pd Rh Ru Ts Mo Nb Zr Y Zn Cu Ni Co Fe Mn Cr V Ti Sc

115 f –elementlar atomlarida elektronlar (l=3) f –energetik pog’onachadan tugallanib to’lib boraigan elementlar: lantanoidlar va aktinoidlar. Lr No Md Fm Es Cf Bk Cm Am Pu Np U Pa Th Lu Yb Tm Er Ho Dy Tb Gd Eu Sm Pm Nd Pr Ce

116 Muallifdan Ushbu elektron jadval kimyoviy elementlar fizik kattaliklarini tez va oson topish imkoniyatini beradigan sodda dastur asosida tuzilgan bo’lib, ma’lumaotlar eng so’ngi adabiyotlar: David Oxstobe va boshqalar. “Principles of Modern Chemistry” 2000 yil New York, T. Do’stmurodov va boshqalar. “Kimyo atamalari lug’ati” Toshkent –”Ozbekiston” –2003, M.X. Karapetyans va boshqalar. “Общая и неорганическая химия” Москва 1981 “Химия” va boshqa manbaalar asosida tayyorlangan, kimyo o’qituchilari, talabalar va o’quvchlar foydalanishi uchun mo’lljallangan. Manzil: Sirdaryo viloyati, Boyovut shaharchasi, Boyovut sanoat kolleji. tel

117

118 110 --element 9 noyabr yil soat 4:39 da 110 element yadrosining topilganligi to’g’risida Germaniyadagi Darmshtat shahri yadro ilmiy tekshirish laboratoriyasi axborot bergan.

119 111 –element 1994 yild nemis olimlari: S. Hofmann, V. Ninov, F.P. Hessberger, P. Armbruster, H. Folger, G. Munzenberg, H.J. Schott, va boshqalar tomonidan kash qilingan, lekin nomlanmagan.

120 112 -element 9 fevral 1996 yil, soat 10:37da Darmshtatdagi laboratoriyada nemis olimlari tamonidan aniqlangan eng og’ir atom massali (227), hozircha nomlanmagan element.

121 113 va boshqa elementlar 113, 114, 115, 116, 118 elementlarni yadro sintezlari to’g’risida ma’lumotlar etarli emas. Bu elementlar sintez qilinishi mumkin va yangiliklarni kutamiz.

122 D.I. Mendeleyev Dimitriy Ivanovich Mendeleyev 27 yanvar 1834 yilda Rusiyaning Tobolsk shaharida tug’ilgan, gimnaziyani tugatib, Peterburg pedagogika institutida o’qigan va 1855 yilda oltin medal bilan tomomlagan yilda magisterlik dissertatsiyasini yoqlagan. Juda ko’plab ilmiy tadqiqotlar qilgan. Olamshumul tadqiqotlaridan biri kimyoviy elementlar davriy qonunini va davriy sistemasini 1869 yilda, 35 yoshida kashf qilgan yilda vafot qilgan.